Mari mengenal Sifat-Sifat Huruf

Sifat Huruf Berlawanan dan Sifat-sifat
Tunggal
Sifat huruf yang berlawanan ialah sepuluh sifat atau dengan kata lain ia terdiri
dari lima pasangan. Takrifan dan huruf-huruf untuk sifat-sifat berlanan yang
tersebut adalah seperti berikut:
Bilangan
Sifat-sifat Huruf

1. Ibn al-Jazari
17 Sifat
(rajih)

2. Al-Syatibi
16 Sifat

3. Al-Farra’
14 Sifat

4. Makki
44 Sifat

1. Al-Hams: dari sudut bahasa ia bermaksud sembunyi. Mengikut al-Qurra, al-
Hams diistilahkan sebagai suara lemah menyebut huruf-huruf ini kerana
lemahnya suara berpegang pada makhraj dan ini menyebabkan keluarnya
nafas. Kerana itulah huruf-hurufnya dinamakan mahmusah dan ia
dikumpulkan di dalam rangkaikata فحثه شخص سكت
2. Al-Jahr: Dari sudut bahasa ia bermaksud jelas dan terang. Mengikut al-
Qurra, al-Jahr diistilahkan dengan suara kuat menyebut huruf kerana
kekuatan berpegang kepada makhraj sehingga menahan dari keluarnya
nafas. Huruf-huruf yang tergolong dalam kumpulan ini dipanggil huruf
majhur dan bilanganya ialah selain dari sepuluh huruf-huruf hams.
Perhatian: kekuatan suara berpegang kepada makhraj sehingga menahannya
dari terkeluar nafas ketika menyebutnya adalah faktor utama membezakan
antara huruf hams dengan huruf jahr.
3. Al-Syiddah: dari sudut bahasa ialah kekuatan. Istilahnya pula al-Qurra
menyatakan bahawa kelaziman huruf pada tempatnya kerana kekutan
berpegangnya kepada makhraj sehingga menahannya dari keluar suara.
Huruf-huruf syidah disusun dalam rangkaikata أجد قط بكتia berjumlah
lapan huruf.
Contohnya huruf dal pada kalimah مهتد : Surah al-Hadid : 26.
Dan huruf jim pada kalimah والحج : Surah al-Baqarah : 189.
Jika diperhatikan dua contoh yang lepas, suara tertahan dan tidak berlalu
dengan sempurna. Ini kerana dal dan jim antara huruf-huruf al-Syiddah.
Al-Tawassut bermaksud pertengahan. Ulama QurraÊ mengistilahkan al-
Tawassut ialah huruf-huruf yang mempunyai perantaraan antara sifat al-
Syiddah dan sifat al-Rakhawah. Ia bermaksud suara tertahan ketika
menyebut hurufnya dan sebahagian suara terlepas kerana itulah ia
dinamakan Mutawassat. Huruf-huruf al-Tawassut tersusun di dalam
rangkaikata لن عمر
Contohnya huruf lam dalam kalimah قل Surah al-Nas: 1. Dan huruf nun
dalam kalimah يكن Surah al-Ikhlas: 4

Dalam dua contoh yang dikemukakan, suara tidak dapat ditahan dengan
sempurna ketika membacanya sebagaimana huruf al-Syiddah dan diwaktu
yang sama suara tidak keluar dengan sempurna seperti huruf-huruf al-
Rakhawah. Tetapi huruf-huruf al-Tawassut keadaannya pertengahan antara
al-Syiddah dan al-Rakhawah.
4. Al-Rakhawah adalah berlawanan dengan maksud al-Syiddah dan juga al-
Tawassut. Ia adalah suatu-satunya sifat yang mempunyai dua lawan.
Berlainan dengan sifit-sifat lain yang hanya mempunyai satu lawan sahaja.
Dari sudut bahasa al-Rakhawah bermaksud lembut. Dan al-QurraÊ
mengistilah al-Rakhawah ialah lemahnya pegangan huruf pada tempatnya
atau makhrajnya sehingga suara keluar bersama sebutan huruf-hurufnya.
Justeru huruf-huruf yang keluar suara bersama dengan sebutannya
dinamakan huruf-huruf al-Rakhawah.
Huruf 􀄃huruf al-Rakhawah selain dari huruf-huruf al-Syiddah dan al-
Tawassut. Contohnya huruf sin pada firman Allah s.w.t. ألمس Surah al-
Baqarah : 275 dan huruf faÊ pada firman Allah s.w.t. أف Surah al-Ahqaf : 17.
Dua contoh yang dikemukakan jika diperhatikan, terdapat suara yang jelas
keluar ketika menyebut huruf sin dan faÊ.
5. Al-IstiÊlaÊ dari sudut bahasa ialah terangkat. Manakala dari sudut istilah pula
ialah lidah terangkat ke lelangit atas ketika menyebut huruf-hurufnya. Di
waktu yang sama suara juga akan terangkat atau memenuhi ruangan mulut
ketika menyebut hurufnya.
خص ضغط قظ
Contohnya ialah huruf qaf di dalam Surah Yunus: 10 iaitu pada kalimah قال قائل. dan huruf zaÊ pada surah al-Maidah: 45 iaitu kalimah الظالمون Jika dilihat kepada dua contoh tersebut, kita mendapati bahawa lidah
terangkat ke lelangit atas ketika menyebut huruf-huruf al-IstiÊlaÊ.
7. Al-Istifal dari sudut bahasa bermaksud merendah. Al-QurraÊ telah
mengistilah al-Istifal sebagai merendahkan lidah dari lelangit atas ketika
menyebut huruf-hurufnya. Dengan sebab itu, suara yang menyebut
hurufnya juga akan merendah. Selain itu perkara yang berlaku juga ialah
huruf-huruf al-Istifal disebut dengan tarqiq (nipis)
Bilangan huruf-huruf al-Istifal ialah sebanyak 22 huruf iaitu selain daripada
huruf-huruf al-IstiÊlaÊ. Contohnya ialah huruf mim pada Surah al-Maidah : 3
iaitu kalimah مخمصة
Jika diperhatikan kepada sebutan mim مخمصة lidah merendah ketika
menyebutnya dan suara huruf mim tersebut adalah tarqiq.
8. Al-Itbaq dari sudut bahasa ialah melekat. Dan al-QurraÊ mendefinasikannya
dengan melekat sebahagian lidah ke lelangit atas atau hampir dengan
lelangit ketika menyebut huruf-hurufnya.
Bilangan huruf-huruf ialah empat huruf isitu sad, dhad, toÊ dan zaÊ. ص ض ط ظ Sifat al-Itbaq ini mengandungi al-IstiÊlaÊ dan lebih dari itu. Ketika
menyebut huruf-hurufnya sebahagian lidah melekat kebahagian lelangit
atas. Dan sebagai kesimpulannya boleh dikatakan bahawa setiap huruf al-
Itbaq adalah al-IstiÊlaÊ, tetapi bukan setiap huruf al-IstiÊlaÊ adalah al-Itbaq.
9. Al-Infitah dari sudut bahasa ialah renggang atau terbuka. Al-QurraÊ telah
memberi takrif dari sudut istilah al-Infitah ialah terdapat renggangan antara
lidah dengan lelangit atas ketika menyebut huruf-hurufnya. Dengan itu
suara tidak dapat ditahan antara lidah dengan lelangit atas kerana
keterbukaan rongga.
Justeru, huruf-hurufnya dinamakan munfatah. Bilangan huruf-hurufnya
ialah 25 huruf atau selain daripada 4 huruf-huruf al-Itbaq. Kesemua
hurufnya berada dalam rangkaikata من أخذ وجد سعة فزكا حق له شرب غيث .
10. Al-Zalaqah dari sudut bahasa mempunyai beberapa makna, anataranya
ketajaman lidah dan kefasihannya. Ia digunakan untuk kefasihan dan
bersifat ringan. QurraÊmengistilahkan al-Zalaqah sebagai berpegang ketika
menyebut hurufnya di hujung lidah dan bibir.
Rangkaikata huruf-huruf al-Zalaqah ialah فر من لب . Enam ini danamakan
Muzlaqah kerana kefasihan menyebut dan keringanannya. Sebahagian
hurufnya keluar dari hujung lidah iaitu raÊ, lam dan nun ر ل ن manakala
sebhagian lagi makhrajnya ialah dari bibir iaitu faÊ, baÊ dan mim ف ب م.
11. Al-Ismat dari sudut bahasa ialah menahan. Manakala dari sudut istilah pula
ia adalah menegah hurufnya tersusun dalam percakapan arab dalam
kalimah yang mempunyai empat huruf atau lima huruf kerana lidah berat
menyebutnya.
Justeru kalimah tersebut mestilah terdapat huruf al-Izlaq bagi mengimbangi
antara berat dan ringan Bilangan huruf-hurufnya ialah 23 huruf dan
dinamakan huruf-huruf Musmatah. Rangkaikata bagi huruf-huruf al-Ismat
ialah
جز غش ساخط صد ثقة إذ وعظه يحضك
Sifat al-Zalaqah dan al-Ismat dua sifat yang lazim bagi setiap kalimah dan
tidak ada hubungan dalam memperelokkan sebutan huruf atau cara
membacanya.
Al-Hafiz Ibn al-Jazari telah merumuskan sifat-sifat asliyyah yang
berlawanan di dalam bukunya المقدمة الجزريةdan juga طيبة النشر beliau
berkata:
صفاتها جهر ورخو مستفل * منفتح مصمته والضاد قل

مهموسها ( فحثه شخص سكت)* شديدها لفظ ( اجد قط بكت )

وبين رخو والشديد ( لن عمر )* وسبع علو (خص ضغط قظ) حصر

وصاد ضاد طاء ظاء مطبقة * و( فر من لب) الحروف المذلقه

Maksudnya:
Sifat-sifat huruf ialah Jahar, Rakhawah, Istifad, Infitah, Ismat dan lawannya
Huruf-huruf Mahmus ialah فحثه شخص سكت Huruf-huruf Syiddah ialah اجد قط
بكت Antara sifat Rakhawah dan Syiddah dinamakan Tawassut. Hurufnya
ialah لن عمر Tujuh huruf IstiÊla ialahخص ضغط قظ . Huruf-huruf Itbaq pula
ialah صاد ضاد ظاء Dan huruf-huruf Izlaq ialah فر من لب